İPLİK TEKNOLOJİSİ-ÇIRÇIRLAMA

ÇIRÇIRLAMA

Çekirdekli pamuk iplik yapımında kullanılmaz. Tohum ile lifin birbirinden ayrılması gerekir. Çırçırlama adı verilen bu işlem çırçır prese fabrikalarında yapılır.
Kütlü pamuk eskiden Çukurova’da önce çırçır fabrikalarında çırçırlanır sonra ayrı bir yerde bulunan prese fabrikalarında balya haline getirilirdi. Bu durum pamukta kalite kaybına yol açıyor yada farklı kalitedeki pamuklar birbirine karışıyordu. Çırçırlamayı ve preslemeyi ayrı ayrı değil bir bütün olarak düşünmek standarizasyon amacına uygun olacaktır. Diğer taraftan dünyada gelişen çırçırlama teknolojisine ayak uydurmak gerekiyordu. Yeniliklerin gerçekleşmesini zamanın akışına bırakmaktansa, devletin hızlandırıcı önlemler alması uygun olacaktı. Bu amaçla “Pamukların – Çırçırlanma – Preslenme ve Depolanmasının Denetimine Dair Tüzük” 18/04/1972 terihli 7/4331 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kabul edildi. Kısaca “Çırçır Tüzüğü” dediğimiz bu tüzük 5’i geçici 34 maddeden ibarettir.
Şu noktayı belirtelim ki, tüzüğün yürürlüğe girdiği tarihte Ticaret Bakanlığı bulunuyordu ve tüzüğün uygulama görevi bu bakanlığa verilmişti. Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığının 13/12/1983 tarihinde kurulmasıyla Bakanlığın Standardizasyonu ilgili görevleri Müsteşarlığa devredildi. Tüzükteki Ticaret Bakanlığı, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı olacaktır. Daha sonra buda Hazine Müsteşarlığı ve Dış Ticaret Müsteşarlığı diye ayrıldı. Bu görev dış ticaret müsteşarlığına verildi.


Tüzüğün 1 Ağustos 1973 günü yürürlüğe girmesinden sonra çırçır ve prese fabrikaları ayrılığı kalktı. Kütlünün işlendiği tesise “Çırçır-prese” fabrikası” adı verildi.

ÇIRÇIRLAMA ŞEKİLLERİ

Çiğitli pamuğun elyafın çekirdeğinden ayrılması, linter pamuğunun üzerinden ayrılması işlemine çırçırlama denir.

1- ROLLERGİN ÇIRÇIRLAMA FABRİKASI

En az üç röleli çırçır makinesi ile bir prese makinasının bulunduğu tesise rollergin çırçır-prese fabrikası denir. Eğer iki çırçır mevcutsa, prese makinası gerekmez.
Rollergin çırçır makinaları tek ve çift toplu olmak üzere iki tiptir. Çift roleli makinalar hemen hemen kalmamıştır. Ege Bölges’inde 1993-1994 döneminde açlışan 199 rollergin fabrikasından sadece ikisi çift rölelidir.
Röleli veya toplu çırçır adı verilen bu makinaların esası bir role ile iki bıçaktan ibarettir.
100,135 ve 150cm ‘lik üç ayrı ölçüde yapılan rölelerin çapı 20cm’ dir. Üzeri pürüzlü ve oluklu köseleyle, genellikle geniş sipiral şeklinde kaplanır. İpliğin makaraya sarıldığı gibi veya düz halkalar şeklinde sarılması mümkündür. Kösele kaplandıktan sonra rölenin çapı 25cm’ ye çıkabilir.
Bıçaklar röleye paralel ve pamuğun röleye giriş tarafına yerleştirilir. Biri sabit diğeri hareketlidir. Dakikada 100-150 devirde dönen röle üzerine yapışan pamuk sabit bıçak ile röle arasından geçerken elyaf çekirdekten ayrılmaya başlar hareketli bıçak röleyle diğer bıçak arasında lifleri ayrılmakta olan çiğiti sararak ayırma işini hızlandırır. Neticede mahlıç öne, çekirdek arka tarafa düşer.
Röllergin çırçır makinasında saatte 30-35kg mahlıç alınır. Başka bir deyişle rollegin 7 saatte bir balya alınmaktadır.

2- SAWGİN ÇIRÇIR PRESE FABRİKASI


Sawgin fabrikasının çırçır ve presesi birlikte imal edilir. Komple bir tesis olduğundan çırçır tüzüğünde tarif edilmemiştir. Fırçalı ve hava akımlı iki tipi vardır. Ayrım lif pamuğun testerelerden alınmasına göre yapılır.
Sawginde rolenin yerini daire şeklinde testereler alınmıştır. Testereler 12-18 inch (30.4-45.7cm) çapındadır. Testere bir mil üzerinde 11/16-13/16 inch (1ç7-2.1cm) aralıklarla yerleştirilmiştir. Testere mili üzerine tesbit edilen testereler, testere silindirini meydana getirir.
Testereler dakikada 700-1500 devirle döner. Devir adedi markaya ve testere çapına göre değişir. Sawginin kapasitesi rollergine göre çok daha fazladır.
Kütlü pamuk (rollerginden farklı olarak) sawginde bir dizi işlemden geçer. Önce depodan aspiratörle alınarak seperatöre verilir. Pamuk lifleri arasındaki fazla hava seperatörde ayrılır. Bu sırada toz toprak ve küçük yaprak parçalarıda temizlenir. Seperatörden sonra görevi pamuğu çırçıra düzenli olarak sevketen besleme sistemine gelir. Pamuğun temizlenme ve çırçırlanma bölümüne aktarılması, bunların çalışma durumlarına göre besleme sistemiyle ayarlanır.
Pamuk buradan kurutucuya geçer. Kurutma sıcak hava ile yapılır. Hava akımı pamuğun seyrettiği yöne doğru veya ters yönde verilir. Rutubet normal ise kurutucuya girmeden temizleyiciye aktarılır. Temizleyicide küçük çepel ve yaprak parçacıkları alındıktan sonra ekstraktörden geçirilir. Ekstraktör, temizleme ünitesinin devamı olup, kötü hasattan gelen dal parçaları ile büyük yabancı maddeleri ayırır.
Buradan çırçıra geçen kütlü pamuğun tohum ve lifleri ayrılır ve temizleme makinasına sevk edilir. Lif temizleme makinaları şilte tip, testereli tip ve hava akımlı tip olmak üzere üç çeşittir.
Şilte tip temizleme makinasının çalışma prensibi;
Makinanın ana parçalarından birincisi kondansatördür. Yavaş dönen delikli silindirden ibaret olan kondansatörde, liflerdeki hava ile toz, toprak ve benzeri küçük yabancı maddeler deliklerden geçerek atılır. Lif pamuk silindirin üzerinde şilt halinde yapılanır. Şilte halinde gelen pamuk bir veya birkaç basınç rölesi arasından geçerek besleme röleleri ve tablası vasıtasıyla asıl temizleme işlemin gerçekleştiği testerelere ulaşır.
Son temizlemeden geçen pamuk balya haline gelmeden önce rutubetlendirilir. Böylelikle kuru pamuğun yarattığın statik elektriğin topraklanması kolaylaşır. Mahlıçtaki rutubet % 8.5 ‘a kadar yükselmesiyle fire kayıpları kısmen giderilir ve balyalama kolaylaşır. Rutubetlendirme, kimyevi madde ilave edilmiş suyun sis halinde püskürtülmesiyle yapılır.


ROLLERGİN VE SAWGİNİN MUKAYESESİ

Her iki çırçırlamanın olumlu olduğu kadar olumsuz yöleride vardır. Sawgin çırçır fabrikası rollergine nazaran daha yüksek kapasitede olduğundan fazla depo ihtiyacı olmaz, az işçi çalıştığından çırçırlama maliyeti düşüktür, beneklemeden dolayı pamuk bozulmaz, mahlıç pamuğun yabancı maddesi az ve homojendir.
Sawgin çırçırlanırken birçok işlemlerden geçtiğinden nepsler fazla olur. Araştırmalar, sawgin ile çırçırlanan pamuğun rollergine nazaran 3-4 katı daha fazla nepsli olduğunu göstermektedir.
Rollergin pamukları sawgin pamuklarına göre daha uzundur. Farklılık 1/32 – 1/16 inch (0.8-1.6mm) arasında değişir.
Rollerginin maliyeti sawgine oranla daha ucuzdur. Fazla işçi çalıştırması Türkiye’nin istihtam sorunu yönünden önemlidir.
Çırçırlama lif mukavemetini ve inceliğini etkilemiyorsa da rengi etkiler. Pamuğun rengini meydana getiren iki faktör mevcuttur; parlaklık ve sarılık. Çırçırlamnın pamuklara etkisini araştıran Prof. Dr. Mustafa HARMANCIOĞLU, çırçırlamanın daha ziyade parlaklığı etkilediğini, sarılık üzerinde fark görülmediğini tespit etmiştir. Muhtelif bölge pamuklarının incelenmeside rollergin pamuklarının daha parlak olduğu görülmüştür.
Türkiye’de daha ziyade rollergin tipi çırçırlar kullanılmaktadır. Ege Bölgesi’nde Tariş’in iki, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nın üç sawgin fabrikası vardır. Özel sektörün tamamı rollergin çırçırdır. Çukurova, Güneydoğu Anadolu ve Antalya üretim bölgesinde özel sektöre ait sawgin tesisleri bulunmaktadır. 1993 ürünü Türkiye pamuklarının %86.9’u rollergin, kalanı sawgindir. Bu oran Ege’de %89.9 olur.
Pamuklar lif uzunluğuna göre kısa, orta ve uzun elyaflı olarak üç gruba ayrılır. Uzun elyaflı rollergin çırçırda işlenir. Türkiye’de üretilen pamukların tamamı sayılabilecek miktarı orta elyaflıdır. Bunlar arasında uzun elyaflı ve yabancı maddesi az olanlar rollergin ile çırçırlanmalıdır. Bu fabrikalarda kütlü pamuğun kurutu ve rutubetlendirici ile temizleyiciden geçtikten sonra çırçırlanması pamuğun değerini yükseltecektir.