Rüzgarların Jeolojik Etkileri

[idealist mühendis]

Rüzgarlar her iklim kuşağında etkilidir , ama kuark bölgelerde özellikle çok etkilidirler. Burada şu faktörler önemlidir :
- Fiziksel ayrışmayı yoğunlaştıran aşırı günlük ısı farklılıkları
- Yağışların genelde ender , ani yağmurlar şeklinde ve az olması.
- Buharlaşmanın yağışa oranla 5-10 kat daha fazla olması.
- Bitki örtüsünün az veya hiç olmaması.
- Şiddetli ve sık rüzgarların bulunması.
- Rüzgarlarca taşınabilecek malzemenin bulunması.

Yukarıda sözü edilen faktörler ise çöller için tipiktir ve karaların % 20 sinden fazla bir alanda görülürler. Bunun yanısıra değişik iklim kuşaklarındaki deniz , göl ve ırmak kenarlarındaki kumluk araziler ve yüksek dağ tepelerinde de rüzgarların etkisi belirgindir.Bu etki ;
*Deflasyon ( Üfleme , tozutma )
*Korrazyon ( Tozutulan taneciklerin kayaçları aşındırması )
*Malzeme taşınması ve uygun yerde depolanması şeklinde olur.

Rüzgarlardan kaynaklanan tüm olay ve oluşuklara eolik denir .

----------Deflasyon----------

Deflasyon çeşitli kayaç kırıntılarının rüzgarlarla tozutulması ve üflenmesidir.Özellikle çöllerde ve dağların tepelerinde bu rüzgar ve taşıdığı tozlar kayaç yüzeylerine çarparak , çatlaklarına ve boşluklarına girerek koparabildiği kırıntıları sürükler.Bu yüzden bu tip yörelerde ılıman kuşaklardakinin aksine çatlaklar ve boşluklar oldukça sürekli bir şekilde tozlarından temizlenirler, yani süpürülürler ve ayrışmanın kayaç içine doğru ilerlemesi kolaylaşır .

Rüzgarın ve aşınmanın bu şekilde ortaklaşa işlevleri sonucu , kayaçlarda sertliklerine göre göreceli bir aşınma gelişeceğinden , sert ve dayanıklı kısımlar kornişler şeklinde kalırken yumuşak ve az dayanıklı kısımlar yuvalar veya oluklar şeklinde oyulurlar.

Hava akımlarının çoğunlukla anaforlar oluşturması , çöllerde derince havzaların oluşmasına yol açar. Çünkü anaforlu rüzgarla her yıl etkili oldukları yörede 3-5 cm'lik bir örtü tabakasını oradan uzaklaştırabilirler.Uuzn süreçlerde bu etki sonucu derince havzalar oluşur öylesine ki , bu havzalar bazen deniz seviyesinin altına düşebilir.Böyle yörelerde kapilla olarak yeryüzüne çıkan yeraltı suları , buharlaştıklarında yüzeyde beyzımsı renklerde,pudra gibi, bir tuz tabakası bırakırlar.

Rüzgarın taşıma etkisi ya havalandırıp askıda tutarak ( çok ince tanecikler ) veya yüzeyde sürükleyerek ( daha büyükçe taneler ) gerçekleşir.İri taneler ise yerlerinde kalır .Elbette bu taşıma gücü rüzgar hızına bağlı olarak değişir.Örneğin 6.5 m/sn hızındaki bir rüzgar 0.25 mm çaplı taneleri taşıyacak kadar güçlü iken , 10 m/sn hızlı olan 1 mm çaplı olanları ,20 m/sn hızlı rüzgar ise 4-5 mm çaplı olanları taşıyabilirler.

Taşınma mesafesi de rüzgar şiddetine ve taşınan parçacıkların boyutuna bağlıdır.Afrika'dan gelen rüzgarlarla oranın tozlarının 2500-3000 km uzaklara taşındığı saptanmıştır.

----------Korrazyon----------

Korrazyon rüzgarlarca taşınan tancekilerin yüzeydeki kayaçlarda aşındrıma , taşlama ,oyma gibi gösterdikleri mekanik eylemdir.Kum tanceikleri rüzgarlarca alınıp birkaç metre yükseklere kadar kaldırırlırlar ve götürülürlerken önlerine gelen engellere çarparlar.

Rüzgarlarca taşınan kumların havada en yğun olarak bulundukları kesim 1-2 m üzeridir.O yüzden kayaçlarda , çarparak oluşturdukları mekanik aşındırma en yoğun bir şekilde bu seviyeler arasında olur .Telgraf direklerinin alt kesimlerinin daha çabuk aşınması da bu yüzden olmaktadır.

Ani ısı değişikliklerine karşı minerallerin değişik derecelerde hacim artması veya eksilmesi gösterdiklerinden , rüzgar tozlarının aşındırma gücü de devreye girdiğinde kayaç yüzeylerinde , petek şeklinde , göz-göz , yapılar da gelişebilir.

Kireç çimentolu kayaçlarda nemliliğin de etkisiyle ve güneş ışınları altında i kayaç içindeki kireç eritilip , yüzeye çıkar ve kayaç yüzeyinde kireçli bir kabuk bağlar.Dolayısıyla kayacın içinde taneler arasındaki bağlaç eksikliğinden doku gevşer.Rüzgarlar böyle kayaçların herhangi bir çatlağından veya deliğinden kayacın içine girebilirlerse kayacın içini tamamen oyabilirler.Sonuçta kutu şeklinde kayaçlar oluşur.Çöl gibi ortamlarda sürekli tek yönde esen rüzgarlarca killi yüzeylerdebirkaç metrelik derinlikleri olan oluk veya çukurlar açılır, kayaç parçalarında görülür.Rüzgar tozları geldikleri yönde kayaç parçalarınınyüzeyine çarpa çarpa o yüzeyi parlatırlar ve kaygan bir yüzey oluştutrurlar.Herhangi bir şekilde kayaç parçasının konumunu değiştirmesi veya rüzgar yönünün değişmesi halinde , kayaç parçasının başka bir yüzü parlatılıp cilalanır ve bu şekilde , parlatılmış üç yüzeyli veya çok yüzeyli kayaç parçaları oluşur.
----------Rüzgar Çökelleri ve Özellikleri----------

Rüzgar çökelleri olarak kumlara ve lösler rastlanır.Bunlardan kumlu çökellerin özellikleri şunlardır :
1-)Çoğunluğunu kuvars ve az bir kısmını feldsipat tanelerinin oluşturduğu kumlar oldukça çok iyi bir yuvarlaklaşma gösterirler , yüzeyleri cilalanmış gibidir.
2-)Tanelerin boylanması çok iyidir.
3-)Genellikle sarı , sarı-k.rengi , ve tropik kuşaklarda kırmızımsı (oksitlenmeden dolayı ) renkte olurlar.
4-)Düzensiz bir çapraz tabakalanma gösterirler.
5-)Rüzgar ripplelerinde dalga boyunun dalga amlitüdüne oranı 15'ten büyük olur.

Lösler ise rüzgarlarca çok uzak mesafelere taşınan ince tane boyutlu ( yaklaşık 0.05 mm den küçük boyutlu ) malzeme birikimidir.Açık sarı veya saman renginde görülürler.Önemli özellikler şunlardır :
1-)Gözeneklilik oranı çok yüksektir. ( % 42-50 )
2-)İçlerinde bitki köklerinin izleri bulunan dikey kanalcıklar sistemi bulunur.
3-)Karbon oranı yüksektir.
4-)Doğal ve yapay yüzeylemlerde dik yamaç oluştururlar.
5-)Islandıklarında oldukça çökebilirler.

[duygu]

teşekkürler...