1.Giris: Endüstriyel dikis iplikleri, kumas yüzeylerini birlestirmek için kullanilan, çesitli islemlerden geçirilerek farklilastirilmis özel türde katli ve bükümlü ipliklerdir. Dikis iplikleri iki boyutlu kumaslari üç boyutlu tekstil ürünlerine çevirirler. Bu yazida; genel olarak dikis ipliklerinin yapilari, çesitleri, karakteristikleri, numaralandirma sistemleri, uygulanan bitim 0islemleri ve kisaca dikis ipliklerine uygulanan testlere deginilecektir.

2. Dikis ipliginin siniflandirilmasi: Kaliteli bir dikis ipligi; dikis makinesinden rahatça geçebilmeli, istenen kalitede dikis olusturabilmeli, dikilmis kumasta mamulün ömrü kadar kopmadan bozulmadan islevini sürdürebilmelidir. Dikis ipliklerinde genellikle pamuk, keten, ipek gibi dogal; polyester, naylon gibi sentetik elyaf veya bunlarin karisimlari kullanilir. Dikis ipliklerini yapisal olusum ve hammaddelerine göre siniflandirabiliriz.
Bunlara göre:

2.1.Dikis ipliklerinin yapisal olusumuna göre:
*monofil ( Tek Filamentli ) Dikis Iplikleri
*Çok Katli ( Bükümlü ) Dikis iplikleri
*Nüveli ( Özlü ) Dikis Iplikleri
*Tekstüre Edilmis Dikis Iplikleri

2.1.1. monofil ( Tek Filamentli ) Dikis Iplikleri
Tek, kalin, bükümsüz, kesiksiz elyaftan olusan tek filamentli dikis iplikleri birçok dikis ipligine göre daha sert, sag lam ve esnektir. Erime noktasi naylon 6'ya göre yüksek oldugu için genellikle naylon 6.6 polimerinden yapilir. Igne olan sürtünmesi fazladir ve ig ne isinmalari monofil dikis ipliklerinde daha fazla olur.

2.1.2. Çok Katli (Bükümlü ) Dikis Iplikleri

Iki ya da daha fazla ipligin bükülmesi ile yapilir. Büküm yönüne göre Z büküm veya S bükü m olabilir. Endüstriyel dikis ipliklerinde genellikle Z bükümlü iplikler veya Z ve S bükümlerinin birlesimleri kullanilir.

2.1.3. Nüveli (Özlü ) Dikis Iplikleri
Gövdesi filamentten yapilan ipligin çevresine pamuktan veya kesikli sentetik elyaftan kilif olusturma islemi ile elde edilirler. Dis kisimdaki kesikli elyaftan yapilmis kilif, ipligin sürtünmesini azaltir, iplige dolgunluk verirken, iç kisimdaki kesiksiz elyaf ise ipligin mukavemetini saglar. Nüveli, özlü, ilikli, kilifli, corespun olarak da adlandirilan bu iplik 100 % pamuk ipliginden daha saglamdir.Yikamaya bagli daha az çekme ve dis kilif sayesinde igne isinmalarina karsi daha iyi dayanim özellikleri vardir

2.1.4 . Tekstüre Edilmis Dikis Iplikleri
Tekstüre; düzgün, kesiksiz, sentetik elyafa mekanik-termik islemler vasitasi ile kivrim verilerek sekil ve yeni özellikler kazandirma yöntemidir. Tekstüre edilen iplik, çekim kuvvetleri ortadan kalkinca, iç gerilimlerinin tekrar dengeye gelmesi ile kivrimlasir, büzülür. Tekstüre edilen iplikler daha büyük bir hacme, daha fazla isi yalitimina, daha sicak bir tutuma kavusurlar. Bu iplikler daha çok esneklik gerektiren dikislerde kullanilir.

2.2. Hammaddelerine göre dikis iplikleri:
Pamuk Dikis Iplikleri
Keten Dikis Iplikleri
Ipek Dikis Iplikleri
Polyester Dikis Iplikleri
Poliamid Dikis Iplikleri
Metalik Dikis Iplikleri
Lastik Dikis Iplikleri ve Aerolen Dikis Iplikleri
Egrilmis Hacimli Yün Dikis Ipligi olarak siniflandirilabilir

2.2.1.Pamuk Dikis Iplikleri:
Genel olarak merserize edilerek kullanilan pamuk dikis iplikleri; merserize pamuk dikis ipligi; üç katli bükümlü, merserize kalin pamuk dikis ipligi; 40 Etiket No.lu ve alti katli iplik olarak üç ana çesittedir. Bunlardan alti katli iplik saglam dikis ve dantel ipligidir. Daha yuvarlak, daha pürüzsüz ve elastiktir. Tüm ipliklerin en düzgünüdür. Ignede ve kumasta sürtünmeye dirençlidir. Genellikle pamuklu ve keten kumaslarda kullanilir. 8 en kalin, 155 en ince iplik numaralarinda üretilir.

2.2.2. Keten Dikis Iplikleri:
Kaba ve pürüzlü yüzeyli ipliklerdir, tek veya katli olarak üretilirler. Eger nemli ortamda kalacaksa küf tutmazlik islemi yapilmalidir. Estetik önem tasimayan giyim ve teknik tekstil ürünlerinin dikiminde sinirli bir kullanimi vardir.

2.2.3.Ipek Dikis Iplikleri:
Ipek termoplastik bir elyaf olmadigi için makinede dikilirken isinmadan dolayi dikis problemi yaratmaz. A tipi (ince); ince ve hassas kumaslarda, D tipi (kalin); dekoratif dikislerde kullanilir.

2.2.4.Polyester Dikis Iplikleri:
Yapi sal olusum olarak, Egrilmis PES Dikis Ipligi, monofilament PES Dikis Ipligi, PES Filament Dikis Ipligi, PES nüveli ( corespun ) Dikis Ipligi olarak üretilirler.

a.Egrilmis PES:
% 100 PES kisa kesikli elyaftan üretilmis ipligin iki veya daha fazla katin bükülmesi ile yapilir. Üretiminde parafinli ve silikonlu yaglama islemi yapilir. Egrilmis polyester dikis ipligi gerilim altinda uzayip, tekrar eski haline gelebilir, saglam ve pürüzsüz bir yapisi vardir. Dikis makinesi ignesinin sürtünme yipranmasina ve isitmasina dirençlidir.

b. monofilament PES:
Ekstrusion prosesi ile üretilir, pürüzsüz, kesiksiz, tek bir filamentten olusur. Yüksek uzama ve elastikiyeti vardir. Sürtünmeye dirençlidir, yüksek dikis saglamligi verir.

c. PES Filament Dikis Ipligi:
PES filamentlerden olusan 3 katli dikis ipligidir. U zatilip, eski haline geri gelir, çekmez ve pürüzsüz yapilidir ve yaglama islemi yapilir. Dikis makinesi ignesinin sürtünme yipranmasina dirençlidir.

d. PES Nüveli Dikis Ipligi:
Özde PES filament ve çevresinde kesikli elyaftan yapilmis kaplamadan olusur. Filament kisim saglamligi artirirken, kaplama kisim ise dogal görünümü ve performansi artirir. Kaplama kisim pamuktan yapilmis ise POLY/ C OT, polyesterden yapilmis ise POLY/ POLY olarak isimlendirilir.

2.2.5. Poliamid (Naylon) Dikis Iplikleri
a. Egirilmis PA Dikis Ipligi:
Üç katli, egrilmis, isik geçirebilen, yüksek elastikiyetli, saglam naylon dikis ipligidir

b. monokord PA Dikis Ipligi:
Çok filamentli naylon ve polyesterin tek bir dikis ipligi olusturacak sekilde birlesmesinden yapilmistir. Çekmez, saglam, elastik, belirli bir iplik numarasina göre daha az hacimli, yüksek hizlarda erimeye egilimlidir.

c. monofil PA Saydam Dikis Ipligi:
Tek filamentlidir, yüksek uzama yetenegi vardir, özellikle görünmez dikislerde kullanilirlar.

2.2.6.Metalik Dikis Iplikleri
Filamentler ile lamine, düz veya silindirik metalik ipliklerin gevsek bükülmesi ile olusan ipliklerdir. Örnegin; Simli Iplik, 0.04-1.15 mm çaplarinda gümüs teller, metal kaplamali bakir teller, galvanize olmus bakir veya pirinç tellerden olusan yuvarlak, bükümlü veya yassi ipliklerdir. Dekoratif dikislerde, nakis islerinde, vs. kullanilir.

2.2.7.Elastik Iplik
Degisik türde ipliklerle gevsek olarak sarilan lastik çekirdekli ipliklerdir. Saglam ve esnektir. Giysilerde büzgü olusturmak için kullanilir.

2.2.8. Aerolen Ipligi
Dikdörtgen ya da kare kesite sahip yapay sünger ipliklerdir. Üzeri saglam ipliklerle kaplanmistir. Kemerler veya aski bantlari için kullanilir

2.2.9. Egirilmis Hacimli Yün Dikis Ipligi
Yün ve kivrimli sentetik kesikli elyaf karisimli katli ipliklerin bükülmesiyle olusan hacimli ipliklerdir. Gevsek dokunmus, açik örgülü kumaslarda nakis yapmak için kullanilir.

3. Dikis Ipliklerinin Önemli Karakteristikleri:
Bir dikis isleminde iplige, dikis makinesinin üst kisminda; kilavuzlar, iplik gerdirici, iplik yayi, iplik verici, ignenin gözü arasinda olusan sürtünme, makinenin alt kisminda ise kumas sürtünmesi, ipin masuranin üzerinden geçmesi sirasinda olusan sürtünme ve alt iplik üst iplik arasindaki sürtünme gibi birçok sürtünme kuvveti etki eder. Bu yüzden ipligin numarasi, dayanimlari ne olursa olsun, iyi bir performans gösterebilmesi için, dikis ipliginin üniform dayanim, çap, sürtünme özelliklerine sahip olmasi gerekir.




Dikis ipliklerinin önemli özelliklerini asagidaki sekilde siralayabiliriz.

Saglamlik
Büküm Ayari
Düzgünlük, pürüzsüzlük
Dikis Ipligi Yaglari, apreleri
Ergime noktasi
Elastiklik
Gerilme kuvveti
Sürtünme katsayisi
Asinmasi
Renk solmazligi
Uzama
Kisalma, çekme
4. Dikis ipligi bitim islemleri: Dikis ipliklerinin iyi bir performansa sahip olabilmesi için bir takim bitim islemlerinden geçirilmesi gerekmektedir. Bu bitim islemlerini dört ana baslik altinda inceleyebiliriz.
Merserizasyon
Yumusak Apre
Parlatma
Mumlama


4.1. Merserizasyon:
Pamuklu veya pamuk kapli polyester nüveli dikis ipliklerine uygulanan kostik - soda banyosunda yapilan islemdir, degisim kalicidir. Merserizasyon isleminde iplikler gerilim altinda kostik - soda çözeltisinden geçerler. Bu islem pamuk elyafinin sismesine ve kesitlerinin daha yuvarlak hale gelmesine sebep olur. Daha saglam, daha parlak, daha düzgün bir yüzey olusturmak için yapilir. Merserizasyon islemi pamugun boyaya afinitesini ve hasligini iyilestirir, dogal elastikiyeti azaltir, % 12 gibi gerilim dayanimi artirir.

4.2. Yumusak Apre:
Iplik üzerindeki yumusak apreler, ipliklerin kendilerini dokuya uydurarak yüzeyi kesmeden delmesine olanak verir.
Örnegin; teyel iplikleri sonradan söküldüklerinde bir iz birakmamalari için yumusatma apresi yapilmis olmalidir.

4.3. Parlatma:
Düzgün, sert yüzeyli bir dikis ipligi olusturan nisastalanmis ve parlatilmis pamuklu ve sentetik iplige uygulanan bir islemdir. Bu iplikler; dügme dikmede, ilik açmada, yorgan dikmede, hali dikis ipliklerinde kullanilir.

4.4. Mumlama Parafin ve silikon karisimli yaglama islemidir. Silikon apresi iplige kayganlik vererek, sürtünmeden olusan isinmayi azaltirken, parafin ise ipliklerin ignelerden kolayca kaymasini, yumusak sekilde kumasa geçmesini saglayarak iplik sürtünmelerini azaltir.

5. Dikis Ipliklerine Uygulanan Testler:

5.1. Egilip-Bükülebilirlik Testi:
15 cm uzunlugunda iplik çekme islemine tabi tutulmadan zorlanir, ilmek açilmadan önceki ilmegin ölçüsü en küçük olan ip, daha bükülebilir olan iptir. Numuneleri alinir, ilmek olusturulup, bu ilmek yavasça açilmaya

5.2.Dikis Dayaniklilik Testi:
Dikilmis iki parça kumas, kumas kopma mukavemeti cihazina takilir, dikis tam orta noktaya gelir ve cihaz çalistirilir, kopma tamamlandiginda, kumasin ve dikisin gördügü hasarlar degerlendirilir.

5.3.Renk Sabitligi Testi:
Bir iplikteki renk sabitligi; üretim ve daha sonraki kullanim sürecinde maruz kalacagi degisik ortam ve etkilere karsi ipligin gösterecegi dirençtir. Dikis ipliginde renk degisimi test sartlarinda kontrol edilerek, belirli renk çizelgesinde degerlendirilerek renk sabitliginin dayanikliliklari ölçülür. Yikama Dayanikliligi, Isik dayanikliligi gibi... Bunlardan isik dayanikliligi testinde; isik dayanikliligi bilinen boyali 8 yün kumas ile birlikte isiga tabii tutulur. Test numunesindeki solma dereceleri ile yün kontrol numunelerindeki ton degisiklikleri karsilastirilir. Test numunesi; 1' den 8' e kadar numaralandirilan kumaslardan benzer özellik gösterdigi kumas ile ayni dayanimdadir.1;Isik dayanikliligi zayif, 8, Isik dayanikliligi yüksek olarak degerlendirilir.
Yikama Dayanikliligi testinde ise hafiften siddetliye dogru devam eden Gri Skala olarak adlandirilan renk degisiklik çizelgesi kullanilir. Gri çizelge 1' den 5' e kadar çifter gri kumas örneginden olusur. Yikama testinde belirlenen yikama sartlarinda test yapilir. Yikama sonrasi numuneler durulanir, kurutulur. Beyaz test numunesinin renk ve ton degisiklikleri gri çizelgeden karsilastirilir.

5.4. Sürtünme Testleri
Iplik-Iplik, Iplik-Metal yüzeyleri arasindaki sürtünme degerlerinin uygun ve düzgün bir degerde, elektrostatik elektriklenme degerlerinin minimum degerlerde olmasi gerekmektedir. Aksi takdirde igne isinmalari, iplik kopmalari, dikis düzgünsüzlügü, isi ile esneyen ipligin dikisten sonra çekmesi, dikis kalitesinin bozulmasi gibi, hizin çok önemli oldugu hazir giyim dikim isleminde istenmeyen durumlarla karsilasilir. Bu yüzden dikis ipligi hazir giyime verilmeden önce sürtünme özellikleri ve statik elektriklenme degerleri bilinmelidir.

5.5. Sürtünme Degerlerinin Ölçülmesi:
Friksiyon metre cihazinda elyaf-metal (FM), elyaf-elyaf (FF) sürtünme degerleri ile statik elektriklenme degerleri ölçülür. Bu cihaz ile 800 m/dak' ya kadar degisen hizlarda,200ºC yükselebilen sicakliklarda, elde edilen sürtünme grafiklerine göre ipligin sürtünme ve statik elektriklenme degerleri yorumlanir. Yandaki sekilde, Honigmann Friksiyonmetre Cihazinda sürtünme testleri yapilan bir dikis ipliginin elyaf-metal sürtünme katsayisi ve statik elektriklenme degerlerinin zamanla degisim grafigi gösterilmektedir. Bir sonraki Teknik Bültenimizde bu sürtünme testleri, degerlendirmeleri daha ayrintili bir sekilde incelenecektir.


Yaglama Islemi:
Dikis ipligini saglamlastirmada,
Dügümlenmeyi ve karismayi önlemek amaciyla,
Dikis isleminde ipligin elyaf/elyaf (FF), elyaf/metal (FM) sürtünmelerini uygun degere ayarlamak için Ipligi igneden geçirmede kolaylik için Iki veya daha fazla ipligi beraber tutabilmek için ve
Iplikte olusan statik elektriklenmeyi düsürebilmek için uygulanir.