1. AMAÇ
Deneyin amacı; ipliklerin numaralarının belirlenmesi.

2. GENEL BİLGİLER

Tekstilde kumaşın üretimi için gerekli madde olan iplik; liflerin temizlenmesi, parelelleştirilmesi, istenen uzunluğa kadar çekilerek inceltilmesi, bükülerek mukavemet kazandırılması ve bobinlenerek sarılması esasına dayanır. İplikte incelik, istenen kumaşın sağlamlığından,düzgünlüğüne, hdrofilliğinden parlak bir yüzeye sahip olmasına kadar çok geniş bir yelpazeyi etkiler. Bunun yanında kumaş yapacak örgü yada dokuma makinasının çalışır aksamı yine ipliğin incelik yada kalınlığına göre değişir.
Tek tek liflerin bir arya gelmesi ile elde edilen ipliğin inceliğini çap olarak mevcut ölçü aletleri ile kesin olarak tesbit etmek mümkün değildir.Bu nedenle iplik inceliğinin tesbitinde ölçülmesi kolay iki özellikten faydalanılır.Bunlardan birincisi ağırlık numaralandırma sistemi, diğeri ise uzunluk numaralandırma sistemidir.

a-) Ağırlık Esasına Göre Numaralandırma Sistemi:

Bu sistemde iplik numarası birim uzunluğa tekabül eden ağırlıkla ifade edilir. Bu sisteme “direkt” numaralandırma sistemi de denmektedir.bu sistemde iplik numarası;
G
Numara=
L
Şeklinde ifade edilir.Burada;
G: İplik numunesi ağırlığı (gr)
L: iplik numunesi uzunluğu (m)
Olarak tanımlanmaktadır.Bu numaralandırma sisteminde kullanılan temel numaralar denye (denier) ve (tex)’dir.

Teks (tex) sistemi: Her ülkede kullanılan ölçü sistemlerinin değişik olması iplik numaralama sisteminde de farklılıkların olmasına sebep olmaktadır.Bu durum bilhassa ticarette uluslar arası karışıklıklara sebebiyet vermektedir.Bunun için dünya milletleri bütün dünyada ortak bir sistem olarak “teks” sistemini kabül etmişlerdir. Teks sistemi doğrusal olup metrik birimlere dayanır.Ağırlık ve uzunluk belirtmek basit olduğundan her çeşit lif ve ipliğe uygulanması kolaydır.

Bu sistemde birim, 1km (1000 m) uzunluğundaki ipliğin kütlesi 1gr olarak gösteren teks’dir. Daha açıkça,
G(gr)
Teks= 
(km)
olarak ifade edilmektedir. Ancak birim uzunluk olarak 1 km alınması pratikte mümkün olmaya bilir. Bunun için eşitlik,
G(gr)
Teks=  1000
L(m)

Denye sistemi: 9000 metre uzunluğundaki bir ipliğin ağırlığı 1gr gelirse o ipliğin denye’si 1 olur.
G(gr)
Td=  9000
L(m)

b-) Uzunluk Esasına Göre Numaralama Sistemi:

Bu sistemde “indirek” numaralandırma sistemi olarak da bilinmektedir. Bu sistemde iplik numarası,birim ağırlıktaki uzunlukla ifade edilir.Bu sistemde iplik numarası;
L(m)
Numara= 
G(gr)
Şeklinde ifade edilmektedir.Çeşitli ülkeler tarafından kullanılan birim sistemlerinin farklı olması nedeniyle farklı numaralandır2ma sistemleri ortaya çıkmıştır.Bunlar arasında en çok bilinen ve kullanılan numaralandırma sistemleri, Metrik ve İngiliz sistemidir.

Metrik Sistem: Ağırlığı 1gr olan ipliğin metre olarak gösterdiği uzunluğa o ipliğin metrik numarası denir.Diğer bir ifade ile 1gr ipliğin metre cinsinden uzunluğu şeklinde tanımlanır.
L(m)
Nm= 
G(gr)
Örneğin 400m uzunluğundaki bir iplik 10gr geliyorsa ipliğin metrik numarası;
L(m) 400
Nm=  =  = 40 olarak bulunur.
G(gr) 10

İngiliz Sistemi: Bu sistemde ağırlık birimi olarak Pound veya Libre,uzunluk birimi olarakda Hunk kullanılır ve
L(Hunk)
Ne=  şeklinde tanımlanır.
G(Libre)
Bu sistem kullanılan hammaddeye göre pamuk numaralama, yün numaralama ve keten numaralama sistemi olarak üç grupta toplanır. Bunlar arasındaki ilişki aşağıdaki tablo 1’de verilmiştir.tablo 2’de iplik numaralama sistemlerinin birbirine çevrilmesi görülmektedir.

c

SİSTEM
SEMBOL UZUNLUK
DÖNÜŞÜM
FAKTÖRÜ(n) İPLİK AĞIRLI
BİRİMİ

İngiliz Pamuk Numarası Ne c
840 yarda 1 libre
İngiliz Yün Numarası
(Kamgarn) Ne k
560 yarda 1libre
İngiliz Yün Numarası
(Straygran-Yorkshire) Ne st 256 yarda 1libre
İngiliz Keten Numarası Ne L 300 yarda 1libre
Tablo-1 İngiliz iplik numaralandırma sistemleri


BİLİNEN İSTENEN
İPLİK NUMARA SİSTEMİ DENYE
(Td) (TEKS)
(Tt) Nm Nec NeL Nek Nest
DENYE(Td) 1 0,111Td 9000
────
Td 5315
────
Td 14482
────
Td 7992
────
Td 17440
────
Td
TEKS(Tt) 9Tt 1 1000
────
Tt 590
────
Tt 1654
────
Tt 886
────
Tt 1938
────
Tt
METRİK
NUMARA(Nm) 9000
────
Nm 1000
────
Nm 1 0,590 Nm 1654 Nm 0,866 Nm 1938Nm
İNGİLİZ PAMUK NUMARASI
(Nec) 5315
────
Nec 590
────
Nec 1,693 Nec 1 2,80Nec 1,50Nec 3,38Nec
İNGİLİZ KETEN NUMARASI
(Net) 14482
────
NeL 1654
────
NeL 0,605NeL 0,357NeL 1 0,536NeL 1,172NeL
İNGİLZ YÜN NUMARASI (KAMGARN) (Nest) 7992
────
Nek 886
────
Nek 1,129 Nek 0,667 Nek 1,867 Nek 1 2,188 Nek
İNGİLZ YÜN NUMARASI (STRAYGRAN) (Nest) 17440
────
Nest 1938
────
Nest 0,516 Nest 0,305 Nest 0,853 Nest 0,457 Nest 1
Tablo-2 iplik numara sistemlerinin birbirine çevrilmesi


3. DENEY DÜZENEĞİ

Numara çıkrığı :Çevresi 1m ve toleransı %0,1’dir.
Hassas terazi : Toleransı %0,2’dir.
Kurutma fırını :

4.DENEYİN YAPILIŞI

Öncelikle yaptığımız deneyde hassasiyetini ölçmek için numarasını ölçmek istediğimiz iplik çıkrığa iki tur sarılır. Çıkrıktan çıkarılan ipliğin boyu ölçülerek iki metre olduğu görülür. Buradan anlaşıldığı gibi çıkrığın bir tur sarımı bir metreye tekamül etmiştir.

Çıkrığın üzerindeki sayaç sıfırlanmıştır. ipliğin düzenli ve doğrusal olarak gelmesini sağlayan düzenek kullanılarak buralardan geçirilip, ucu çıkrık üzerindeki vida boşluğuna sıkıştırılarak tutturulmuştur. Daha sonra çıkrığın kolu çevrilerek elli tur sarılmıştır. Elli turda çıkrık üzerinde oluşan iplik çilesi elli metre olmaktadır. Çileler çıkrıktan itinalı bir şekilde çıkarılıp, bükülmüş ve ayrı ayrı saklanmıştır. En az %2 hassasiyetli tartıda tartım gerçekleştirilmiş ve değerler kaydedilmiştir.

5.SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Yapılan ölçümler sonucunda elli metre uzunluğundaki ipliğin ağırlık ölçümleri aşağıda verilmiştir.

NUMUNE NO UZUNLUK AĞIRLIK
1 50 metre 1,60
2 50 metre 1,60
3 50 metre 1,60
4 50 metre 1,59
5 50 metre 1,56
6 50 metre 1,59
7 50 metre 1,59
8 50 metre 1,57
9 50 metre 1,58
10 50 metre 1,60
11 50 metre 1,59
12 50 metre 1,58
13 50 metre 1,57
14 50 metre 1,58
15 50 metre 1,60
16 50 metre 1,59
17 50 metre 1,59
ORTALAMA 50 metre 1,587

Yapılan ölçümler sonucunda iplik numaraları Nm, tex, ve denye numaralandırma sistemlerine göre hesaplanmış şekli ile aşağıda verilmiştir.

NUMUNE
NO İPLİK NUMARA DEĞERİ Nm Tex Denye
1 31,25 32 288
2 31,25 32 288
3 31,25 32 288
4 31,44 31,8 286,2
5 32,05 31,2 280,8
6 31,44 31,8 286,2
7 31,44 31,8 286,2
8 31,84 31,4 282,6
9 31,64 31,6 284,4
10 31,25 32 288
11 31,44 31,8 286,2
12 31,64 31,6 284,4
13 31,84 31,4 282,6
14 31,64 31,6 284,4
15 31,25 32 288
16 31,44 31,8 286,2
17 31,44 31,8 286,2
Ortalama 31,50 31,85 285,6
Standart sapma 0,240 0,266 2,184
Değişim katsayısı 0,76 0,835 0,764